Dat was het doel: de psalmen berijmen in een nieuw taaljasje. Negen mensen uit de kerkelijk wat meer behoudende hoek hebben de psalmen opnieuw berijmd in hedendaags Nederlands. Maar wel op de vanouds bekende melodieën. Een klus van maar liefst zeven jaar. Vorig jaar maart werd hun bundel gepresenteerd onder de titel: De Nieuwe Psalmberijming (DNP).

Waarom?
Waarom een nieuwe psalmberijming? Zo vaak zingen we toch geen psalmen meer? Zondags hooguit nog een enkel couplet na de lezing uit het Oude Testament. We hebben een dik liedboek met ruim 1000 liederen en veel gemeentes wijken niet zelden uit naar Opwekking. Waarom dan een nieuwe psalmberijming?

Onmisbaar
Psalmen zijn onmisbaar voor de kerk. Het zijn de liederen van Israël. Je ziet er in: zo gingen zij met God om. In een levensecht gesprek, waarin alles aan bod mag komen: geloof, twijfel, hoop en wanhoop, alle ‘waaroms’ en vreugdes van ons leven. Op die wegen mogen wij mee lopen. Jezus was ook gehecht aan de psalmen. Hij leefde er mee. De psalmen waren een lijntje om zich vast te houden aan God. Zelfs op het kruis zijn er nog psalmwoorden in zijn mond. Psalmen zijn dus geen vlotte versjes. Geen zoet-vrome liederen. Het zijn gebeden, klaagzangen, lofliederen. Al zingend weet je weer: zo zijn wij en zo is onze God. Onmisbaar..

Taal verandert
De berijming (de teksten) in ons Liedboek dateert van 1967. Dat lijkt niet oud. Met de Oude Berijming van 1773 hebben we immers bijna twee eeuwen gedaan. Maar onze taal verandert vandaag zo snel dat zelfs de Nieuwe Berijming van ’67 al slijtsporen vertoont. Welke jongere begrijpt nog wat Psalm 100 zingt: “gebenedijd zijn grote naam”? En wat moeten zij met versleten woorden als ‘lafenis’, ‘gramschap’ en ‘schofferen’? Dus het valt te waarderen dat de DNP de psalmen van een nieuw taaljasje wil voorzien.

Hoe lijkt deze berijming?
In oktober jl. heeft een groep geïnteresseerde gemeenteleden met mij naar deze DNP gekeken. Grondig. Eerst kwam de Bijbeltekst op tafel, daarna de Liedboekberijming en vervolgens deze DNP. Daarvan (be-) proefden we de taal ook door samen te zingen. Een mooie exercitie. In dit artikel zitten ook de bevindingen van die avonden verwerkt.

Geen ‘Gij’
De berijmers kozen er voor om ‘Gij’ – als aanspraak voor God – niet te gebruiken. ‘Gij’ zou oud taalgebruik zijn. Ik vind dat jammer. Want juist dit weinig gebruikte ‘Gij’ geeft iets aan van God die de Andere is. Hij is van een andere orde is. En dat besef moeten we niet kwijtraken.

“We (be-)proefden de taal ook door samen te zingen”

De taal
De taal is doorgaans hedendaags. Dat is gelukt. Soms tref je mooie zinnen, zoals: “geen ander kan mij vreugde geven, U bent de liefde van mijn leven” (Psalm 73:7). Maar vaak is de taal wat te vlot. Dan harmonieert de taal minder met de wat meer statige melodieën. Een voorbeeld: Psalm 34:5 klinkt in de DNP: “gebrokenen is Hij nabij / vertrapten mogen door”. Iemand zei: “’mogen door’? Dat doet me eerder denken aan de volgende ronde bij een quiz.” Een ander voorbeeld: Psalm 73:7 begint in de DNP zo: “Wie heb ik in het hier en nu / en in de hemel buiten U?” Dat klinkt een beetje als verlegenheidsrijm. En Psalm 70 begint in ‘onze’ berijming: “Haast U om mij te redden, God”. De DNP geeft dan : “God kom mij helpen, red mij snel”. Iemand schreef: “het klinkt bijna alsof je in de wachtkamer van de dokter zit”.  Het is niet fout, maar is het beter? En daar ging het toch om.

Compactheid
De DNP vat de Bijbeltekst vaak samen. Daardoor zijn er minder strofes. Psalm 27 heeft in ‘onze’ berijming zeven coupletten en in de DNP slechts vier. En Psalm 119 heeft er geen 66 meer, maar slechts 44. Soms is die compactheid winst. Je kunt zo makkelijker een hele psalm laten zingen. Maar er is ook een nadeel. Psalmen kennen als stijlfiguur het parallelisme. De dichter zegt dan ongeveer hetzelfde in een tweede regel, maar toch net even iets anders. Bijvoorbeeld: “loof de HEER, alle volken / prijs Hem alle naties” (Psalm 117). Dat parallelisme versterkt vaak de zeggingskracht. Ook zit er soms net een ander beeld in, dat de bedoeling dichterbij brengt. De DNP laat echter bewust elk parallelisme weg. Of het daar mooier en krachtiger van wordt? Wij merkten dat daardoor nuances wegvallen en de beeldtaal schraler wordt.

Poëzie
Poëzie is iets anders dan rijm. Rijmen kunnen er velen, poëten zijn er minder. Ooit zei Willem Barnard al: “een goed lied moet in de eerste plaats een goed gedicht zijn”. Dichters kennen hun taal, weten van rijmsoorten, geven verrassende beelden. Met eenvoud en diepte in hun berijming kunnen zij de psalm krachtig laten spreken. De DNP kent negen berijmers, waaronder maar twee dichters: Ria Borkent en Titia Lindeboom. Hun bijdragen hebben dan ook kwaliteit. Maar samen tekenden zij voor slechts acht berijmingen. En onze groep vond het gebrek aan poëzie, samen met de vaak wat vlakke taal, echt merkbaar. Jammer, want hoe vlakker de berijming, hoe sneller die ook weer slijt.

Waarom geen bredere opzet?
De DNP-bundel is een particulier initiatief van negen mensen uit diverse kerken. Maar waarom niet veel breder mensen uitgenodigd? Binnen de PKN hebben we toch ook dichters van naam? (André Troost, Sytze de Vries). En waarom zijn de kerkelijke organen er niet in gekend? Dat gebeurde wel bij het Liedboek en dat kreeg daardoor brede steun in allerlei kerken.

De uitgave
De bundel zelf is mooi strak uitgegeven met stevig papier, een prettige letter en de korte noten staan cursief in de tekst. Er is mooi gelet op de refreinen in bepaalde psalmen (bijvoorbeeld Psalm 46, 67, 80, 107, 136). Prettig is ook dat je alle berijmingen op de website kunt vinden (denieuwepsalmberijming.nl). En je kunt ze gemakkelijk verwerken in een beamerpresentatie.

Tot slot
Onze huidige psalmberijming is inderdaad verouderd. Een nieuwe berijming is gewenst. Maar of de DNP daaraan voldoet? Misschien dat hier en daar een voorganger er eens iets uit laat zingen. Echte invoering is natuurlijk een kerkenraadszaak. Maar wie komt toe aan het maken van een grondige vergelijking? Mede daarom dit artikel. Te hopen valt dat de kerken zelf dichters zoeken die hiermee aan de slag willen gaan. Een aantal berijmingen uit de DNP kan dan zo meegenomen worden. Want de psalmen verdienen een hedendaags jasje.

Ds. Cort van der Linden