Op 31 oktober is het 500 jaar geleden dat Maarten Luther de 95 stellingen spijkerde op de deur van de slotkapel van Wittenberg. Het markeerde het begin van de Reformatie, het begin van het protestantisme. 500 jaar protestantisme heeft veel aandacht gehad in de media. Wat betekent de Reformatie voor katholieken en voor de oecumene? De redactie vroeg het aan Ruud Visser, pastoor in Alphen aan den Rijn en omgeving.

Misschien eerst een persoonlijke introductie?
“Ik ben pastoor van parochie de Heilige Thomas in Alphen aan den Rijn en omgeving. Deze parochie is in 2011 ontstaan door de samenvoeging van een aantal oude parochies en bestrijkt het gebied van Zwammerdam tot Benthuizen. Ik werk samen met twee pastoraal werkers en heel veel vrijwilligers. De parochianen komen samenkomen in vier verschillende kerken: twee hier in Alphen, één in Hazerswoude-Dorp en één in Hazerswoude-Rijndijk. Als groep gelovigen vallen we onder het bisdom Rotterdam.
In 2006 heeft de bisschop van Rotterdam mij hier in Alphen benoemd. Ik werkte toen als opleider bij het bisdom Haarlem. Daarvoor was ik pastor in Purmerend, waar ik veel ervaring heb opgedaan met oecumene. Dat was in de jaren tachtig, toen er op dat gebied meer vrijheid was omdat men nog zoekende was. Purmerend was een verstedelijkt gebied, waar ook meer ruimte voor (behoefte aan?) oecumene was.”

Hoe kijken de rooms-katholieken aan tegen de Reformatie?
“Het zegt gemiddelde katholiek niet zo veel meer, is mijn indruk. Als je doorvraagt zal men wellicht zeggen: ‘Ja, de Reformatie, toen hebben de protestanten onze gebouwen afgepakt en zich afgezet tegen de paus’. Maar gewone katholieken van nu zijn met andere geloofszaken bezig, meer in de trend van ‘zullen wij of onze kinderen het geloof nog wel doorgeven aan de volgende generaties?’ Dat zijn veel spannender vragen dan die over de verschillen tussen de kerken. Overigens was dat zestig jaar geleden nog wel anders, toen was er nog wel sprake van twee aparte ‘werelden’ waarin geen ruimte was voor ontmoeting of toenadering. De verzuiling dus. ”

Hoe is dat in de hogere regionen?
“De Reformatie heeft ervoor gezorgd dat er in de katholieke kerk is afgerekend met onzuiverheden in de leer, zoals het verkoop van aflaten. Lange tijd vormden dogma’s het uitgangspunt van de rooms-katholieke leer. Door de Reformatie is de Bijbel meer centraal komen te staan. Niet de dogma´s waren de basis maar de Schrift. Dit alles voltrok zich in een tijd waarin steeds meer mensen leerden lezen. Wat er gebeurde tijdens de Reformatie moet je zien en begrijpen in de context van die tijd. De 95 stellingen ageerden tegen een geloofsleer die we in de katholieke kerk niet meer aanhangen. De Bijbelverhalen en ‘God heeft het eerste woord’, daar gaat het nu om.”

Wat gebeurt er nu op dat niveau?
“Men is nu wel voortdurend op zoek naar ontmoeting. De paus heeft vorig jaar in Lund (Zweden) een belangrijke Lutherse bisschop ontmoet. Dat was een heel hartelijke ontmoeting. In het Vaticaan is ook meer aandacht voor de oecumene, nadat het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) had bepaald dat er een Secretariaat voor de Eenheid moest komen. Er wordt dus tot op hoog niveau gewerkt aan de oecumene.”

Leeft het gedachtengoed van de Reformatie nu nog in de plaatselijke kerken?
“Oh, dat is moeilijk te zeggen in het algemeen. Dat verschilt van plaats tot plaats, zou ik zeggen. Het gedachtengoed van de Reformatie leeft bijvoorbeeld in de oecumenische Bron meer dan hier in het centrum, bijvoorbeeld. En in de dorpen ligt dit weer anders. Het heeft ook te maken met het persoonlijke levensverhaal van mensen. Als je als katholiek een schoonzoon of -dochter krijgt die dominee is, komt het wel dichtbij en zegt de oecumene je meer dan wanneer je amper naar de kerk gaat.”

Wat zegt de Reformatie u persoonlijk?
“Ik ben blij dat er veel meer ruimte is voor ontmoeting en gesprek tussen katholieken en protestanten. In de ontmoeting heb je de beste mogelijkheden voor oecumene. Je moet niet beginnen met een viering. Zo ervaar ik dat in mijn werk ook. Als voorgangers uit de protestantse en katholieke kerken lunchen we een aantal keren per jaar samen. En inmiddels is het ook een traditie dat voorgangers uit alle kerken in Alphen af en toe samen ontbijten. Om op elkaar beter te leren kennen. Maar ook op terreinen die raken aan wat er in de wereld om ons heen gebeurt, vinden we elkaar. Denk aan de armoedebestrijding, de opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers, de zaak van het kinderpardon etc., met name dus in de diaconale activiteiten, waar geen ingewikkelde kerkelijke wetgeving is en waar we het geloof handen en voeten kunnen geven.”

‘De ene kerk van Jezus Christus zal veelkleurig zijn’

Wat betekent oecumene voor u? Moeten we terug naar één moederkerk?
“Dat ligt eraan wat je onder ‘moederkerk’ verstaat. Als je daarmee het Vaticaan bedoelt, zou ik zeggen ‘dat moeten we niet willen’. We moeten samen op zoek gaan naar die ene kerk van Jezus Christus. Die is er nog niet, het is een perspectief, een stip op de horizon. Hoe die kerk eruit zal zien, weten we niet. Die ene kerk zal veelkleurig zijn. Kijk bijvoorbeeld naar de Russisch-orthodoxe kerk in Rusland nu, die heeft een andere kleur (signatuur) dan de kerk in Afrika of hier in Nederland. Maar we zullen wel moeten erkennen dat dit allemaal delen van de kerk zijn. Oecumene is dus een gezamenlijk zoeken, waaraan iedereen kan deelnemen vanuit zijn eigen kerk, op weg naar die ene kerk van Jezus Christus.
Laat die kerk maar in zijn veelkleurigheid verschijnen. Als we elkaar dan (h)erkennen als kerk van Jezus Christus, vind ik dat een hele goede stap richting de oecumene.”

Marina Kapteyn