Meestal blijven ze onzichtbaar: de vele mensen in Nederland die een taak hebben als mantelzorger. Ruim 1 miljoen mensen verleent meer dan 8 uur per week semiprofessionele zorg aan iemand uit de naaste omgeving. Daarnaast hebben minstens 3 miljoen anderen een lichtere taak die ook als mantelzorg kan worden aangeduid. Deze mantelzorgers doen hun werk vaak in de anonimiteit.

Job en Lidie Cohen
Een opvallende uitzondering was Job Cohen. In zijn periode als burgemeester van Amsterdam kwam hij regelmatig naar openbare bijeenkomsten in gezelschap van zijn vrouw Lidie. Zij leed sinds 1980 aan de ziekte multiple sclerose (MS) en ze kwam in 1997 in een rolstoel terecht. Als Job Cohen een concert of ander evenement bezocht, duwde hij vaak zelf de rolstoel van zijn vrouw. Daarnaast heeft Cohen voor een uitgeverij een hele serie luisterboeken ingesproken: ‘Een prima manier om mijn vrouw voor te lezen’, aldus Cohen. En hoewel ze uiteindelijk in het ziekenhuis is overleden, heeft Lidie Cohen vrijwel tot het einde van haar leven thuis gewoond. Zo gaf Job Cohen tot het overlijden van zijn vrouw in augustus 2015 jarenlang op sympathieke en herkenbare wijze invulling aan zijn taak als mantelzorger.

Anderen
Andere voorbeelden van mantelzorg zijn:
• een ouder echtpaar dat een paar keer per week een alleenstaande (schoon)zus bezoekt die hulpbehoevend is;
• een zoon die zijn lichtdementerende vader in huis heeft genomen;
• een moeder die haar verstandelijk beperkte dochter elk weekend thuis ontvangt.

Veel mensen vragen zich af: hoe combineren mantelzorgers dat met hun andere verantwoordelijkheden? En hoe houden ze dat vol? Het antwoord verschilt per mantelzorger. Als het om een echtpaar gaat, ervaart de partner de ziekte of het ongeluk dat de ander getroffen heeft vaak als iets dat hen samen is overkomen. Als het om een ander familielid of bijvoorbeeld om een buurman gaat, zien mensen het vaak als een taak ‘die op hun pad gekomen is’ of als een kwestie van solidariteit.

Knelpunten
Het is niet verwonderlijk dat veel mantelzorgers zich overbelast voelen. Voor een deel verlenen ze zorg die vroeger door professionals geleverd werd. Het gaat onder andere om: persoonlijke verzorging, het doen van boodschappen en huishoudelijk werk, toezicht houden en het begeleiden naar de dokter. Toch zeggen veel mantelzorgers dat hun inspanningen hen voldoening geven. En terwijl ze aangeven overbelast te zijn, willen ze eigenlijk niets uit handen geven. De verklaring voor deze paradox is vrij simpel: meer dan 90% van de mantelzorgers behoort tot de naaste familie van de zorgontvanger. Hun tomeloze inzet is meestal een uiting van trouw, loyaliteit en medeleven met de ontvanger. Een mantelzorger is dus niet zomaar een vrijwilliger, maar iemand die zijn (haar) inspiratie ontleent aan een allang bestaande relatie.

Mantelzorgers hebben op dit moment vooral behoefte aan erkenning en praktische hulp

Overheid
In het totaal van de zorg is de mantelzorg nu al een onmisbare schakel. Maar de overheid wil nog veel meer mensen een taak als mantelzorger geven. Bij de zogenaamde decentralisatie van de zorg heeft de mantelzorg een cruciale plek toebedeeld gekregen. Ouderen moeten langer thuis blijven wonen; kinderen moeten vaker inspringen om dat mogelijk te maken; en ‘de buurt’ heeft een grote rol gekregen bij het organiseren van de dagopvang van ouderen. Het is de vraag of de beleidsmakers op dit punt een juiste inschatting hebben gemaakt. De maatschappij is de laatste decennia in hoog tempo veranderd. Echtscheiding en langdurige conflicten tussen ouders en kinderen komen steeds vaker voor. Als kinderen ver weg wonen, is het in de praktijk niet haalbaar om een beroep op hen te doen. Daarnaast verhuizen mensen steeds vaker waardoor ze minder binding ervaren met hun woonplaats en buren. Ook moeten ze langer werken omdat de pensioenleeftijd snel omhooggaat. En mensen hebben steeds minder (echt) vrije tijd, terwijl de werkdruk is toegenomen. Kortom, de ruimte en de motivatie om zich te wijden aan mantelzorg, zijn beperkt. Als de regering denkt dat ze kan bezuinigen door nog meer taken door te schuiven naar mantelzorgers, is dat niet erg realistisch.

Erkenning
Mantelzorgers hebben op dit moment vooral behoefte aan erkenning en praktische hulp. Erkenning krijgen ze onder andere op de landelijke ‘Dag van de Mantelzorg’ op 10 november 2016. Daarnaast kan er met kleine, praktische maatregelen veel goeds bereikt worden. Een korte training voor familieleden over ‘gedragsverandering bij dementie’ kan wonderen doen. Een vaste contactpersoon bij de thuiszorg kan ervoor zorgen dat professionele zorg en mantelzorg goed op elkaar aansluiten. En professionele ondersteuning bij het verwerken van de administratieve rompslomp kan veel problemen voorkomen. Zo zijn er nog wel meer oplossingen te bedenken voor de problemen waar mantelzorgers tegenaan lopen. Laten we als samenleving vooral blijven investeren in dit kostbare werk!

Ds. Jacques Schenderling

Enkele feiten en cijfers
• 1 op de 3 Nederlanders verleent mantelzorg
• Er zijn 4 miljoen mantelzorgers in Nederland, daarvan helpen 610.000 mensen langer dan drie maanden en meer dan 8 uur per week
• 1 op de 10 mantelzorgers is zwaar belast; 1 op de 3 verliest weleens het geduld
• 5 op de 6 mantelzorgers heeft betaald werk (18 – 64 jarige)
• 1 op de 6 werkenden is mantelzorger
Bron: Informele zorg: wie doet wat? (SCP, 2015)

Meer weten?
Hieronder vindt u enkele organisaties in de regio die zich met mantelzorg bezighouden.

De Driemaster
De Driemaster is het samenwerkingsverband van WIJdezorg, Kwadraad en Participe. Zij verbinden allerlei voorzieningen op het gebied van welzijn, hulpverlening en zorg in Kaag en Braassem.
Contact: tel. 0172 427500; www.dedriemaster.nl

Tom in de Buurt
Eén aanspreekpunt dus, voor alle aanbieders van ondersteuning in de buurt. Dat is Tom. Tom in de buurt is actief in Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem en Nieuwkoop.
Contact: tel. 088 900 4567; www.tomindebuurt.nl.

Vragen?
Bel de Mezzo Mantelzorglijn.  Tel. 0900 20 20 496 (10 ct/pm)