Geloven in de regio

Hij staat wat weggedrukt in een steegje dat uitmondt in de drukke winkelstraat Van Mandersloostraat in Alphen aan de Rijn. De joodse synagoge die sinds 1947 onderdak biedt aan de Remonstrantse gemeente Alphen aan den Rijn. Dick Peters, de voormalig voorganger, geeft een schets van deze geloofsgemeenschap.

Ontstaansgeschiedenis

In 2019 is het 400 jaar geleden dat remonstrantse predikanten in ballingschap de Remonstrantse Broederschap stichtten. Negen jaar eerder had een aantal predikanten van de Nederduitse Gereformeerde kerk, de heersende kerk in de 17e eeuw, een aantal bezwaren tegen de leer geformuleerd en vastgelegd in een ‘verweerschrift’ of ‘remonstrantie’, ook wel bekend als de ‘Vijf artikelen van de remonstranten’. De bezwaren betroffen onder andere de leerstelling over de vrije wil van de mens en zijn of haar voorbeschikking (de predestinatie). Een belangrijke theoloog die opvattingen van een tolerant christendom verkondigde was Jacobus Arminius (1560-1609). Er ontstonden felle discussies tussen de remonstranten, ook wel ‘rekkelijken’ genoemd, en hun tegenstanders, de contraremonstranten of preciezen. Een bekende contraremonstrant was de Leidse theoloog en hoogleraar Franciscus Gomarus. Het geschil dreigde zelfs de Republiek in tweeën te splitsen.

In 1618 werd een algemene kerkvergadering gehouden, de Synode van Dordrecht. Volgens verwachting sprak de Synode zich uit voor de contraremonstranten, met als gevolg dat remonstrantse predikanten uit hun ambt werden gezet en een preekverbod moesten ondertekenen. Predikanten die weigerden, gingen in ballingschap. Remonstrantse vluchtelingen stichtten in 1621 Frederikstad in Sleeswijk-Holstein en bouwden er hun eerste kerk. Na het overlijden van stadhouder Maurits van Nassau, die voor de contraremonstranten was, keerden de gevluchte remonstranten in 1625 geleidelijk terug naar de Republiek. Officieel verboden, werd de remonstrantse kerk in de praktijk gedoogd. De Broederschap stichtte vele schuilkerken, de eerste aan de Keizersgracht in Amsterdam, bekend als de Rode Hoed, en onder andere de nog steeds bestaande schuilkerk in Zwammerdam. Na de stichting van de Bataafse Republiek in 1795 werd het kerkgenootschap officieel erkend.

Hoe het verder ging

Tot en met de eerste helft van de 20e eeuw beleefde de Remonstrantse Broederschap een tijd van groei en bloei. Veel vrijzinnige gelovigen kwamen over uit de Nederlandse Hervormde Kerk. In het laatste kwart van de 20e eeuw deden de remonstranten aanvankelijk mee met het Samen-op-Wegproces. Mede doordat de Dordtse Leerregels van 1619 in de kerkorde van de nieuwe kerk als belijdenisgeschrift erkend bleven, trok het bestuur van de Remonstrantse Broederschap zich terug. Er is wel op diverse terreinen samenwerking met de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), waaronder in het werelddiaconaat. Plaatselijk zijn er samenwerkingsgemeenten met de vrijzinnig-protestanten binnen de PKN van de Vereniging van Vrijzinnige Protestanten (VVP). Een voorbeeld hiervan is de Vrijzinnig Protestantse Gemeente (VPG) in Boskoop.

In 2010 telde de Remonstrantse Broederschap 44 gemeenten in Nederland en een in Duitsland. Momenteel zijn er ruim 5000 leden en vrienden. Daarnaast zijn er ook grote aantallen belangstellenden. Het Remonstrants Seminarium, verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, leidt de predikanten op. De Remonstrantse Broederschap is onder andere aangesloten bij de Wereldraad van Kerken en de Raad van Kerken in Nederland. Het landelijk bestuur en bureau met de algemeen secretaris is gevestigd in Utrecht.

“De Remonstrantse Broederschap bepleit een vrij en verdraagzaam christendom.”

Waar remonstranten voor staan

De Remonstrantse Broederschap bepleit een vrij en verdraagzaam christendom. Iedereen is vrij zijn geloof op zijn eigen manier te beleven. De doop in een remonstrantse gemeente is erkend door de meeste andere kerkgenootschappen. Het avondmaal is open voor iedereen die de wens heeft deel te nemen. Men wordt lid door in te stemmen met de Beginselverklaring of met het doen van een eigen geformuleerde belijdenis. Driemaal in haar geschiedenis heeft de Broederschap een landelijke geloofsbelijdenis geformuleerd, het laatst in 2006. Het zijn tijdelijke teksten en voor verbetering vatbaar. De belijdenis begint met ‘de mens die beseft en aanvaardt dat het bestaan oneindig groter is dan wij kunnen bevatten’. In 1986 waren de remonstranten het eerste kerkgenootschap dat de kerkorde zodanig wijzigde dat relaties van paren van hetzelfde geslacht kerkelijk ingezegend konden worden.    

De Remonstrantse gemeente Alphen

De gemeente in Alphen heeft een veel jongere geschiedenis. Remonstranten uit Aarlanderveen, Alphen en Oudshoorn kerkten eeuwenlang te Zwammerdam, bij een van de oudste remonstrantse gemeenten. In de loop van de tijd veranderde de verhouding remonstranten woonachtig in Zwammerdam en in Alphen nogal drastisch. Een klein aantal woonde in Zwammerdam, de rest erbuiten. De afstand tot de kerk in Zwammerdam werd nogal eens bezwaarlijk gevonden. Het leidde in 1947 tot het oprichten van een hulpkerk. Daartoe had men de oude Israëlitische synagoge gelegen in een steeg die uitkwam op de Van Mandersloostraat gehuurd om er zondagsdiensten in te houden. Formeel bleef deze hulpkerk in Alphen tot 1955 een afdeling van de gemeente Zwammerdam. Daarna kwam de definitieve afsplitsing. In datzelfde jaar kochten de remonstranten voor 5000 gulden de voormalige synagoge van de eigenaar, de Leidse joodse gemeente. Uit respect voor de geschiedenis van het gebouw wordt het interieur van de synagoge in stand gehouden en wordt zorggedragen voor het onderhoud van dit rijksmonument. Het gebouw ligt aan het oog onttrokken aan de Samuel Aardewerksteeg, genoemd naar de laatste joodse voorganger, pal naast een parkeerruimte voor personeel en leveranciers van winkelcentrum de Aarhof. Het gebouw is geregeld te bezichtigen, onder andere op de eerste zaterdag van de maand.

Levendig

De remonstranten in Alphen vormen een levendige gemeente, telt een kleine honderd zielen en beschikt over een parttimepredikant (momenteel vacant). Een grote groep vrijwilligers ontplooit allerlei activiteiten, naast de diensten op zondagmorgen om de veertien dagen, zoals lezingen en culturele evenementen die voor iedereen openstaan. Op de zondagen waarop er geen dienst is, kunnen de leden naar een van de andere remonstrantse kerken in de regio. Dat kunnen gemeenten zijn in Boskoop, Nieuwkoop of Waddinxveen, waarmee ook een samenwerkingsverband bestaat. Een paar jaar geleden was de Remonstrantse gemeente Zwammerdam zo klein geworden dat tot opheffing werd besloten. De overgebleven leden werden naar Alphen aan den Rijn overgeschreven. De schuilkerk in Zwammerdam, waar nog een enkele keer een dienst wordt gehouden, kwam in handen van een stichting, die het gebouw onderhoudt en verhuurt.

Voor meer informatie over de Remonstrantse gemeente Alphen a/d Rijn, zie de website: alphen.remonstranten.nl. 

Dick Peters, oud-voorganger Remonstrantse gemeente Alphen