De Bron, een nieuwe vorm van kerkbouw

Deze tiende aflevering in de serie Kerkenpad is geschreven door architect Pieter Verkade, die betrokken was bij de bouw van Kerkelijk- en Gemeenschapscentrum De Bron, in de Alphense wijk Ridderveld.

In het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw maakte de wijk Ridderveld langzaam haar ontwikkeling door. Verschillende kerkgenootschappen aldaar hielden hun diensten aanvankelijk in de aula’s van enkele schoolgebouwen. Door de snelle bevolkingsgroei werden deze ruimten echter te klein voor alle kerkgangers. Een eigen kerkgebouw stichten was een grote wens van de gereformeerde, hervormde en katholieke kerkgemeenschappen. Mede uit economisch oogpunt ontstond het plan voor een gezamenlijk gebouw, waarin zowel de drie kerkgenootschappen als het sociaal-culturele werk intrek konden nemen.

Start van het proces

Nadat de drie kerkgenootschappen de wens hadden uitgesproken om gezamenlijk tot de oprichting van een nieuw kerkgebouw te komen, maakten zij in 1968 hun wensen en verlangens kenbaar voor de bouw van een kerkelijk centrum. Om deze om te zetten in meer gedetailleerde zaken werd in 1969 een bouwcommissie opgericht, waarin elk kerkgenootschap twee afgevaardigden had. Het was een hele opgaaf om alle wensen in een goed programma van eisen om te zetten. In Nederland bestond op dat moment maar één gemeente met een centrum waarin diverse geloofsrichtingen vertegenwoordigd waren en dat stond in Swifterbant in de Noordoostpolder. Na een bezoek aldaar kreeg de bouwcommissie een prima inzicht in de opzet van een heel nieuwe manier van kerkbouw.

Na een selectie van verschillende architecten met ervaring in het bouwen van kerken en bezoeken aan de door hen ontworpen kerken, stelde de bouwcommissie aan de inmiddels opgerichte Raad voor Kerk en Samenleving voor om het Amsterdamse Architectenbureau Van der Bom en Ingwersen uit te nodigen voor het maken van een voorlopig ontwerp.

Ontwerp

Met de gemeente Alphen was inmiddels een mogelijke locatie overeengekomen, pal naast en in een mogelijke verbinding met het nog te bouwen winkelcentrum De Ridderhof. Omdat de stedenbouwkundigen van de gemeente het winkelcentrum boven een parkeergarage wilden bouwen was de aansluiting hiermee nog een probleem.

Na bestudering van de locatie gaf de architect er de voorkeur aan om het gebouw gedeeltelijk in twee bouwlagen uit te voeren, met een aansluiting op het wandeldek van het winkelcentrum. Architect Wout Ingwersen, die eerder ook de Goede Herderkerk had ontworpen, heeft dit in zijn ontwerp vertaald door een van de kerkzalen op te tillen en in spiegelbeeld aan het bouwvolume van de andere kerkzaal te koppelen. Hierdoor ontstond er ruimte voor diverse zalen, conform het programma van eisen.
In feite bestaat het ontwerp van het gebouw uit een cirkel van ruimten, rondom een patio. Het geheel is daarnaast opgebouwd uit een stramien van 6 x 6 m¹ of een veelvoud daarvan. In het dak is symboliek te vinden. De daken van het gebouw lopen vanaf de benedenkerkzaal steeds verder omhoog, waarbij ze op elkaar aansluiten en langzaam ten hemel rijzen. Op verzoek van de rooms-katholieke kerk is er vlak bij een van de entrees een bidkapel gebouwd, waar men in stilte het geloof kan belijden. Nog tijdens de bouwperiode is op verzoek van de gemeente Alphen een ruimte voor een filiaal van de openbare bibliotheek aangebouwd.

Gemeenschapscentrum

Na de presentatie van de plannen aan de betrokken kerkgenootschappen kreeg de bouwcommissie de taak om niet alleen een kerkelijk centrum te bouwen maar ook een ontmoetingscentrum voor de inwoners van de wijk Ridderveld. Hierop is het bouwplan op diverse plaatsen aangepast en is de naam Kerkelijk- en Gemeenschapscentrum ontstaan. Het werd een zalencentrum waarin ook kerkdiensten gehouden konden worden. De grootste aanpassing was het inrichten van een keuken en bar, op de begane grond.

Op advies van bouwcommissielid en bouwkundig adviseur Pieter Verkade is het plan voor het inrichten van een horecakeuken en bar alsmede een grote ontmoetingsruimte uitgewerkt. Toen de Raad voor Kerk en Samenleving met dit plan akkoord was, moest architect Wout Ingwersen nog worden overtuigd. Het was voor deze zeer gereformeerde architect onvoorstelbaar dat je een bar ging bouwen in een kerk, maar de bouwcommissie kon hem ervan overtuigen dat dit noodzakelijk was voor de exploitatie.

Verbouw en uitbouw

Het Kerkelijk- en Gemeenschapscentrum was op het moment van de opening in september 1972 een uniek gebouw in Nederland. Vele afgevaardigden van kerkgenootschappen uit het hele land zijn hier ontvangen en rondgeleid.
De Bron is daarna diverse keren intern verbouwd. Op voorspraak van de Raad voor Kerk en Samenleving heeft de gemeente aan architectenbureau Pieter Verkade de opdracht verstrekt om een nieuw filiaal voor de plaatselijke bibliotheek te ontwerpen en die tegen De Bron aan te bouwen. In het ontwerp voor dit gebouw is gelijktijdig een nieuwe entree voor De Bron opgenomen, een toiletgroep voor mindervaliden en een vergroting van de bestaande ontmoetingshal. Daarnaast is de entree voorzien van automatische schuifdeuren.

Nieuwe inrichting

Uit de erfenis van de inmiddels overleden pastoor Seijsener konden de liturgische centra in de kerkzalen opnieuw worden ingericht. Hiervoor moesten de bestaande podia in zijn geheel worden gesloopt. Naar het ontwerp van religieus ontwerper Pim van Dijk is het nieuwe liturgische meubilair met de doopvonten aangeschaft, zijn er nieuwe podia aangebracht en is de opstelling van de stoelen in beide kerkzalen gewijzigd. Op advies van architect Pieter Verkade is de Leidsche kunstenaar Carel Bruens aangetrokken voor het maken van twee ramen met een glas-in-loodapplicatie, in iedere kerkzaal één. Deze ramen geven een bijzondere sfeer in de kerkzalen.

Inmiddels bestaat De Bron ruim 50 jaar en is de ontmoetingshal voorzien van een nieuw interieur, passend in het huidige tijdsbeeld. Het Kerkelijk- en Gemeenschapscentrum De Bron heeft nog altijd een belangrijke functie in de wijk Ridderveld van Alphen aan den Rijn.

Pieter Verkade, architect