De Adventskerk, 100-jarige op oeroude grond

In deze Adventseditie van Kerken rond Rijn & Gouwe leest u de achtste aflevering in de Kerkenpadserie: de Adventskerk in Alphen aan den Rijn. Een bijdrage van de heer Hans Lefeber.

Brand

We schrijven het begin van de twintigste eeuw. Het is de tijd van de grote bouwmeester Berlage, de tijd van de ‘Jugendstil’ en de ‘art deco’. Jan Toorop viert hoogtijdagen. Maar de wereld wordt ook geteisterd door de ‘Grote Oorlog’, later de Eerste Wereldoorlog genoemd. Halverwege die oorlog vindt in ons goede Alphen een ramp plaats. Op 7 april 1916 brandt de Nieuwe Kerck af. Voortvarend wordt besloten een noodkerk te organiseren, die zal verrijzen, globaal op de hoek van de huidige Celebesstraat en de Wilhelminalaan. Daarna gaat echter het grote talmen beginnen – ‘kalmte en geduld’ is het motto van de kerkvoogdij. Gesputter vanuit de gemeente zorgt gelukkig voor steeds meer activiteiten. Dit heeft uiteindelijk tot gevolg dat er kerken worden bezocht en architecten worden geraadpleegd. Het resultaat is dat de heer W.C. Kuijper Jr., architect van de Badkapel in Scheveningen, een nieuwe kerk voor Alphen mag ontwerpen.

Bouw

Op 26 februari 1921 gunt de kerkvoogdij de bouw van de nieuwe kerk aan de aannemers Gesman en Turkenburg, gevestigd in Alphen aan den Rijn. Omdat het fundament al is gelegd, kan op 11 april 1921 ds. N.G. Veldhoen de eerste steen leggen. Er wordt hard gewerkt en veel overlegd. Met als resultaat dat in mei 1922 de kerk kan worden opgeleverd.

Locatie

Even een zijsprongetje: Waarom staat dit monument in het centrum van Alphen aan den Rijn op de plaats waar het nu staat? Natuurlijk kun je verwijzen naar de Nieuwe Kerck (1623) en daarvoor de Oude Kerck (1450) en hun voorgangers, allemaal op dezelfde plek. Dan nog is de vraag: waarom op deze plek? Opgravingen hebben geen uitsluitsel gegeven. Wel is gebleken dat Alphen al in de Romeinse tijd bestond. Toen stond hier een indrukwekkend castellum. De soldaten trokken hier rond en voeren soms via de Aar in noordelijke richting voor de handel. Terug van patrouille moest men zich kunnen ontspannen en daarom was er bij het castellum onder andere een badhuis gebouwd. Met een beetje geluk was dat op de plaats waar later de kerken zijn gebouwd. Archeologisch niet bewezen, maar wel leuk als aanname. Uit diverse bronnen weten we dat veel Romeinse soldaten christen waren. Christenen werden gedoopt. Dat kon eventueel in een badhuis gebeuren.

Dooptuin

Wanneer op donderdag 13 juli 1922 de Adventskerk door ds. Veldhoen in gebruik wordt genomen, heeft de Hervormde gemeente een robuust kerkgebouw met trekjes van Berlage en wat Jugendstil en art deco. De plattegrond van de kerk wordt gevormd door een Grieks kruis (alle vier de beuken zijn gelijk). Elke beuk is voorzien van een balkon en een majestueus mooi, 8 meter hoog glas in lood boograam, dat voor een schitterende lichtinval zorgt. Aan de westkant staat de preekstoel en is het orgel gesitueerd. Voor de preekstoel is een hekwerk (het doophek) met twee ingangen. Het orgel moet dan nog worden geplaatst. De ruimte die zo rond de preekstoel is ontstaan, wordt ook wel de ‘dooptuin’ genoemd. Hier zat de kerkenraad in speciale banken en werd de doop bediend. De avondmaalstafel stond toen in de kerk voor het hekje.

Heel lang geleden mocht je niet in de kerk komen wanneer je niet was gedoopt. De oplossing was om een kind direct na de geboorte te dopen. Dan maakte je deel uit van de kerk, het Lichaam van Christus. De doop vond toen buiten het gebouw plaats. Je vond soms vlak bij de kerk een soort bad waar de doop plaatsvond door onderdompeling of sprenkeling. In de middeleeuwen werd vaak bij of aan de kerk een doopkapel gebouwd. Wel een leuk lijntje naar het badhuis dat vroeger waarschijnlijk onder of heel dicht bij de Adventskerk lag. Tot 1949 zal het doophek in de kerk blijven. Dan wordt het hek verwijderd en komt de kansel beter tot zijn recht. Ook de bestuurders van de kerk zitten nu ‘in’ de gemeente.

Preekstoel en orgel

De preekstoel is een ontwerp van de architect, de heer Kuijper, en vormt samen met de wand en het front van het orgel één geheel. De preekstoel moest Hfl. 9.500,– kosten terwijl de kerkvoogden maar Hfl. 3.000,–. ter beschikking hadden. Dominee Veldhoen vond dat de kerk een grote kansel verdiende en geen ‘ordinaire ton’. Met hulp van de orgelcommissie komt de kansel er en deze doet wat aan het werk van Jan Toorop denken als je de zes beelden op de kuip bekijkt, voorstellende: Vertrouwen, Gerechtigheid, Welsprekendheid, Vroomheid, Wijsheid en Liefde.

De orgelcommissie vindt trouwens dat de kerk over een ‘royaal’ instrument moet beschikken en niet over een ‘jammerkast zoals in de noodkerk’ in gebruik is. Op 24 januari 1923 wordt een majestueus instrument, gebouwd door de firma G.F. Steinmeyer & Co overgedragen. In 2023 zult U meer over het orgel lezen. Als eerste organist wordt de heer M. van der Heijden benoemd.

Naamgeving

In 1964 wordt besloten de kerkgebouwen een naam te geven. Zo krijgt de Grote Kerk de naam: Adventskerk. In de zeventiger jaren besluit men om de Adventskerk te renoveren. Onder leiding van de architect E.H.J. van Wijhe vindt een ingrijpende verbouwing plaats. Twee gaanderijen worden gesloopt, alle banken worden weggehaald, onder de oostelijke gaanderij wordt een ontmoetingsruimte gecreëerd en de gemeente komt op stoelen te zitten, die in een halve cirkel om het podium zijn opgesteld. Op 16 maart 1975 wordt er weer gekerkt in de Adventskerk. Tot op de huidige dag kerken we nog steeds in dit geweldige monument.

Hans Lefeber

Foto’s: Dick van Smirren en Peter Wolf.